Co oznacza inflacja
Inflacja, w jednym zdaniu, to, wzrost cen produktów lub usług w określonym czasie przekładający się na utratę siły nabywczej pieniądza.
Jednym z najbardziej zauważalnych przykładów wzrostu cen jest koszt żywności.
Wyobraź sobie, że wybierasz się do supermarketu po zakupy, które zazwyczaj kosztują cię £100. Rok później za te same zakupy zapłacisz £110. Na tym prostym przykładzie właśnie doświadczyłeś 10% inflacji. Innymi słowy te same £100 kupi dziś o 10% mniej produktów spożywczych niż w zeszłym roku.
“Zbyt dużo pieniędzy goni zbyt małą ilość wyprodukowanych dóbr” czyli co wywołuje inflację
Niall Kishtainy w książce “A little history of economics” twierdzi, że pieniądze wymyślili Grecy, aby ułatwić sobie przeprowadzanie transakcji. Wcześniej, aby wymienić dobra, konieczne było zabranie ze sobą jakiegoś przedmiotu na wymianę. Bardzo często bywało to niepraktyczne, więc naturalnie pierwsze monety zastąpiły nieporęczne przedmioty i dostarczały komfortu podczas dokonywania transakcji.
Warto podkreślić, że to produkty, które zostały wyprodukowane mają wartość. Pieniądze zostały stworzone jedynie w celu ułatwiania nam wymiany między produktami. Oznacza to, że odgrywają one rolę „pośrednika” między wymianą dóbr usług i nie znaczą nic więcej.
Skoro już znamy ta fundamentalną rolę pieniądza, przyjrzyjmy się głównej przyczynie wywołania inflacji, czyli:
Zbyt dużą ilością pieniędzy w obrocie w stosunku do wytworzonej ilości wszystkich produktów.
Żeby to zobrazować, użyję uproszczonej historii.
Wyobraź sobie, że na całym świecie jest dostępnych tylko 10 produktów. A każdy z nich kosztuje £100. Oznacza to, że w gospodarce wszystkich pieniędzy jest £1,000.
Gdy dodrukujemy większą ilość pieniędzy i będzie ich w sumie £2,000, ale jednocześnie nie stworzymy nowych produktów, to cena aktualnych produktów wzrośnie do £200 za sztukę. A ponieważ jest więcej pieniędzy niż wyprodukowanych produktów na świecie, w ten sposób doświadczamy 100% inflacji.
Przyczyny wzrostu inflacji
Wzrost wynagrodzeń
Pracodawcy zwiększają wynagrodzenia aby przyciągnąć pracowników do siebie. Wzrost wynagrodzenia powoduje, że jest więcej pieniędzy do wydania w gospodarce. A więcej pieniędzy wydanych na droższe produkty przyczynia się do wzrostu inflacji.
Tak działa nasza psychologia.
Zarabiając więcej chcesz kupować lepsze produkty: nowy telewizor, nowy samochód. Zwykle nowe produkty zawierają ulepszenie względem starych, co jest uzasadnieniem wyższej ceny.
Wzrost cen surowców
Wyższy koszt surowców jest zwykle przerzucany na konsumentów w końcowym produkcie. Weźmy na przykład samochody elektryczne, których produkuje się więcej z roku na rok. Do produkcji baterii aut elektrycznych potrzebne są metale: lit, kobalt czy nikiel. Ze względu na niską zdolność wydobywania tych metali w stosunku do ich zapotrzebowania istnieje spore prawdopodobieństwo, że surowce te mogą wzrosnąć w cenie, co przełoży się na ostateczny koszt auta.
Drukowanie pieniędzy przez banki centralne
Większa ilość pieniędzy (dodruku papieru) nie przyczynia się do tego, że żyje się nam lepiej, czy kraj staje się bogatszy. Bez wyprodukowanych produktów jest to jedynie większa ilość pieniędzy, które tracą na wartości względem innych walut, ponieważ nie mają zabezpieczenia w wytworzonych dobrach.
Wysoki poziom dodruku pojawia się zwykle gdy państwo zaczyna mieć problemy np.: gdy poziom wydatków przewyższa poziom przychodów. Na czas pisania tego artykułu (grudzień 2020) dzieje się tak w Wielkiej Brytanii ze względu na wysokie wydatki państwa związane z pandemią Covid.
Wzrost cen usług i produktów
Ulepszenie produktu lub usługi przyczynia się do wzrostu jego ceny. Przykładem może być aparat firmy Canon 5D mark II. Koszt tej lustrzanki w momencie debiutu w 2008 roku wynosił £2,500. Odpowiednik tego aparatu w 2020 roku, z tym, że już w nowszej technologii bezlusterkowca (Canon R5) kosztuje £4,500.
Kredyt
W świecie, w którym kredyt nie istniałby najpierw musielibyśmy pieniądze zarobić, następnie zaoszczędzić i dopiero potem je wydać. Obecnie jednak kredyt pozwala wydać więcej pieniędzy nim zarabiamy i oszczędzamy.
Jednak w momencie gdy jest więcej pieniędzy pochodzących z kredytu niż wyprodukowanych produktów, prowadzi to do szybkiego wzrostu cen, ponieważ duża ilość niezabezpieczonych niczym pieniędzy trafia do gospodarki.
Zwiększenie zasiłków
Rząd oferując więcej zasiłków zwiększa ilość pieniędzy w gospodarce. Większa ilość wydanych pieniędzy w dość szybkim tempie przyczynia się do wzrostów cen w sklepach.
Popyt
Duże zainteresowanie danym produktem prowadzi do wzrostu jego ceny. Na przykład załóżmy że jest dom do sprzedania, na którego przypada 5 kupców, którym tak samo zależy aby go kupić. W tym wypadku jego cena zależeć będzie od tego ile ktoś jest przygotowany zapłacić, a cena sprzedaży domu tworzy nową wartość nieruchomości. Skoro istnieje duża szansa, że dom zostanie sprzedany po wyższej cenie niż jego obecna wartość, ta transakcja również przyczyni się do inflacji.
Innym przykładem może być premiera konsoli Playstation 5, oraz Xbox Series X, które zostały bardzo szybko wyprzedane i można je było kupić na portalach takich jak ebay po znacznie wyższej cenie.
Przykłady inflacji w Wielkiej Brytanii
Poniższa tabela świetnie ilustruje jak z biegiem czasu zmieniała się minimalna płaca w UK. pomyśl co dziś byłbyś w stanie kupić przy dochodzie £3.60 na godzinę.
Tabela 1.0 ilustruje wzrost minimalnej stawki godzinowej w UK pomiędzy rokiem 1999-2020
Tabela 2.0 pokazuje jak zmieniały się ceny paliw w UK pomiędzy 1999-2020
Tabela 3.0 pokazuje wzrost cen nieruchomości w Szkocji według House Price Index (na podstawie kalkulatora Nationwide) pomiędzy 1976- 2020
Shrinkflation jako niezauważalna inflacja
Co to jest Shrinkflation? Jeżeli nie słyszałeś to pozwól, że zacznę od definicji. Shrinkflation zdarza się gdy producenci dóbr zmniejszają ich gramaturę lub pogarszają jakość produktu.
W UK zaobserwowano wiele przykładów shrinkflation niedługo po brexitowskim referendum 23 czerwca 2016. Supermarkety w Wielkiej Brytanii takie jak Asda, Morrisons, Tesco czy Sainsbury's nie chciały podwyższać cen więc zdecydowały zmniejszyć opakowania ponad 200 produktów (statystyka Office of National Statistics)
Niektóre z przykładów:
Jaffa Cakes
opakowanie przed Brexitem zawierało 12 ciastek, po zmniejszono je do 10
Czekolada Toblerone
Duże opakowanie zmniejszone z 400g do 360g, małe z 170g do 150g. Jak podaje dokument dostępny na Channel 4 dotyczący Shrinklfation i Brexit opakowanie czekolady pozostało takie same ale czekoladowe trójkąty mają większe odstępy pomiędzy sobą, w związku z czym bardzo ciężko zobaczyć różnice patrząc jedynie na opakowanie czekolady.
Doritos
Zawartość popularnej przekąski zmniejszona została z 200g do 180g
Coco pops
Popularne płatki śniadaniowe zmniejszyły się z wcześniejszych 800g na 720g
Paluszki rybne BirdsEye
Opakowanie zawiera o 2 paluszki mniej zmniejszone je z wcześniejszych 12 na 10
Sok Tropicana
Pomniejszono objętość z 1.75L do 1.65L
Inne przykłady to:
- Filety z indyka w supermarkecie Asda zmniejszono objętość z 573g na 500g oraz podniesiono cenę z £3.50 na £4.50
- Piwo Old Speckled Hen zmniejszono objętość z poprzednich 500ml do 440ml
- Herbata firmy Tetley opakowanie zawiera mniejsza liczbę torebek herbaty zmniejszono je do 88 z poprzednich 100
- Czekolada After Eight zmniejszono z 200g na 170g
- Coca Cola zmniejszyła objętość z poprzednich 2L do 1.75L
Rzeczywistość jest taka, że wielu z nas nie zwraca uwagi na to co kupuje i zazwyczaj wkładamy do koszyka te same produkty, siłą przyzwyczajenia, nie zdając sobie sprawy, że w płacimy tyle samo, a otrzymujemy mniej produktu.
Co to jest hiperinflacja ?
Zobacz artykuł poświęcony hiperinflacji.
Czy inflacja wpływa na każdego tak samo?
Poziom inflacji publikowany przez rząd nie oddaje tego jaki wpływ na Twoją rzeczywistość ma inflacja. A to dlatego, że inflację mierzy się za pomocą sumowania koszyka inflacyjnego i uzyskaniem średniej z wszystkich produktów i usług.
Typowy koszyk inflacyjny składa się z wielu różnych produktów i usług między innymi:
- Żywność
- Odzież
- Użytkowanie mieszkania wraz z rachunkami
- Koszty leczenia
- Koszt dojazdów
- Edukacja
- Restauracje i hotele
- Elektronika
- Transport
Zatem, jeżeli w danym roku żywność podrożeje (jak to obecnie dzieje się podczas wychodzenia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej), a elektronika tanieje (tańsze produkty elektroniczne sprowadzane z Chin), ale Ty w danym czasie nie zamierzasz wymieniać telewizora czy laptopa, to Twoja osobista inflacja będzie znacznie wyższa niż ta publikowana przez rząd, ponieważ częściej kupujesz chleb i mleko niż telewizor.
Jak podaje HMRC oraz Centralny Bank Anglii zmiany cen w poszczególnych grupach produktów spożywczych pomiędzy latami 2009 – 2019 zmieniły się następująco:
- Owoce – wzrost 33%
- Ryby – wzrost 38%
- Warzywa z uwzględnieniem ziemniaków – wzrost 10%
- Woda mineralna, napoje bezalkoholowe oraz soki – wzrost 28%
- Mięso – wzrost 10%
- Pieczywo i płatki zbożowe – wzrost 15%
- Kawa, herbata i kakao – wzrost 24%
- Cukier, dżemy, syropy, czekolada i inne wyroby cukiernicze – wzrost 28%
- Oleje i inne tłuszcze – wzrost 38%
- Opłaty za prąd – wzrost 48%
- Internet – wzrost 40%
Dla kontrastu Centralny Bank Anglii w statystykach podaje, że następujące produkty pomiędzy 2010 a 2020 zanotowały spadek cenowy:
- Laptopy – spadek -52%
- Ubezpieczenie zawartości domu – spadek -6%
- Opłaty za telefon komórkowy - spadek -17%
- Przenośne dyski twarde – spadek -40%
- Koszty znawców budowlanych związanych z wyceną – spadek -56%
- Odtwarzacz Blu-Ray – spadek -52%
- Opłata za Overdraft – spadek -32%
A ponieważ nie każdy zarabia tak samo, wzrost cen żywności będzie miał proporcjonalnie mniejszy wpływ do zarobków osoby z dochodem £350,000 rocznie w porównaniu z osobą zarabiającą najniższą krajową.
Istnieje więc spora szansa, że pomimo ogłoszenia przez rząd inflacji na poziomie 2%, Twój osobisty poziom inflacji może być zupełnie inny i zależeć on będzie głównie od Twojego koszyka inflacyjnego w odniesieniu do przychodów.
Kto traci podczas inflacji
Osoby na niskim dochodzie
Wysoki poziom inflacji ma silne oddziaływanie na wartość pieniądza. To pieniądz traci swoją wartość. Rodziny o niskim dochodzie tracą najwięcej, ponieważ ich majątek przetrzymywany jest w gotówce.
Oszczędzający
Jedno z ulubionych powiedzeń znanego autora Roberta Kiosakiego brzmi „Savers are losers” (Oszczędzający są przegrani). To określenie jest bardzo prawdziwe podczas silnej inflacji. Trzymanie pieniędzy na koncie oszczędnościowym lub „w skarpecie” sprawia, że maleją one na realnej wartości, natomiast podczas hiperinflacji oszczędności całego życia mogą ulec niemal całkowitej likwidacji w przeciągu kilku dni.
Mniejsze stopy oprocentowania w porównaniu do inflacji
Jeszcze w 2019 roku można było otrzymać 0.75% zwrotu na pieniądzach trzymanych w banku, podczas gdy inflacja wynosiła 1.75%. Oznacza to, że realnie traciliśmy - 1%
Koszt kredytowania
Gdy inflacja wymyka się spod kontroli, zwykle bank centralny hamuje ją poprzez podwyższenie stopy procentowej, co dla tych którzy są na ratach zmiennych (variable rates) przełoży się na wyższy koszt kredytu.
Niepewność dla biznesów
W czasie gdy wartość pieniądza szybko ulega zmianie, firmom ciężko przewidzieć ile zarobią, jak wycenić produkt, czy jakich kosztów operacyjnych mogą się spodziewać.
Kto zyskuje podczas inflacji
Kredytobiorcy
Zadłużone kraje, zakredytowane biznesy czy właściciele nieruchomości i ziem z obciążeniem kredytowym zwykle zyskują podczas silnej inflacji, choć ich kredyt pozostaje taki sam to jego rzeczywista wartość znacznie spada, co sprawia, że znacznie łatwiej go spłacić
Podsumowanie
Ja sam po swoich cotygodniowych zakupach zauważam efekt inflacji we własnym portfelu. Ale uważam, że aby najlepiej zrozumieć jej zjawisko należy nieco się oddalić i przyjąć szerszą perspektywę. Aby to zrobić nie zapomnij o tych fundamentalnych zasadach ekonomicznych:
- Pieniądz pełni rolę pośrednika w wymianie dóbr i sam w sobie nie ma wartości
- To wyprodukowane dobra mają wartość, a nie wydrukowany pieniądz
- Jeżeli rząd będzie drukował więcej pieniędzy, a biznesy nie będą nadążać z produkcją dóbr, wpłynie to na wzrost cen produktów. I odwrotnie - jeżeli wyprodukowanych dóbr będzie więcej niż dostępnych pieniędzy, przełoży się to na spadek ich cen, tym samym będzie miało charakter deflacyjny
